نقش اینترنت اشیا در مدیریت زنجیره تأمین چیست؟
در این مقاله نقش اینترنت اشیا در مدیریت زنجیره تأمین را می‌آموزیم. در روند جهانی‌شدن اقتصاد كشورهای دنیا به هم وابسته می‌شوند، موانع گمركی و تجاری به حداقل ممكن كاهش می‌یابند و نقل و انتقالات مالی بین كشورها هر چه آسان‌تر صورت می‌گیرد.
در چنین شرایطی لازم است صنایع کشور تمهیداتی را اتخاذ کنند تا با شرایط موجود جهانی خود را همگام سازند. دراین‌بین نقش فناوری‌های نوین در رسیدن به تکامل تدریجی یک نقش اساسی و محوری است.
اینترنتِ اشیاء Internet of Things
این فناوری با استفاده از ابزارهای اطلاعاتی، تجهیزات هوشمند ساز نظیرRFID ها شبکه‌های حسگر بی‌سیم و غیره، میان‌افزارها، بسترهای نرم‌افزاری تحت وب و با تکیه بر رایانش ابری با چالش‌های موجود در دستگاه‌های شناسایی خودکار مقابله نموده که این امر منتج به تولید حجم بسیار زیادی داده جهت ذخیره، پردازش و ارائه می‌شود. رایانش ابری با ایجاد یک زیرساخت مجازی در فناوری اینترنتی از اشیاء، باعث یکپارچگی فرآیندها نظارت و ذخیره‌سازی، ابزارهای تجزیه تحلیل، پلتفرم‌های تجسم سازی و عرضه به مشتری می‌گردد.
با پیشرفت سریع اینترنت و همچنین فناوری‌های هوشمند سازی نظیر RFIDها و حسگرها، اینترنت اشیا مراحل ابتدایی را رد نموده و پا فراتر نهاده است و به‌نوعی انقلاب فناوری IT محسوب می‌شود که اینترنت را از یک محیط استاتیک به یک محیط پویا و یکپارچه تبدیل می‌نماید.
به دلیل وجود پیچیدگی در زنجیره تأمین و به‌منظور مدیریت بهتر آن شرکت‌ها فناوری‌های نوین را عامل بالقوه‌ای برای در بهبود عملکرد زنجیره تأمین خود در نظر می‌گیرند. استفاده از این فناوری‌ها می‌تواند به‌عنوان مزیت رقابتی شرکت‌ها و بهبود عملکردشان در زنجیره تأمین کمک نماید. یکی از این فناوری‌های نوظهور اینترنت اشیا هست.
ضرورت و اهمیت تحقیق در مورد اینترنت اشیا
اینترنت اشیا بخشی از اینترنت آینده خواهد بود که در آن اشیا و تجهیزات و ماشین‌آلات مشارکت‌کنندگان فعال در فرآیندهای تجاری، اطلاعاتی عمل می‌کنند
یکی از حیاتی‌ترین و بنیادی‌ترین بخشهای مدیریت کلی یک سازمان، مدیریت زنجیره تأمین آن سازمان‌ها محسوب می‌شود. بخشی که وظیفه هماهنگی میان تمام واحدها از مراحل ابتدایی مانند تأمین مواد تا مراحل نهایی نظیر تحویل و خدمات پس از فروش کالا را بر عهده دارد. وجود بسترهای اطلاعاتی جامع و معتبر از الزامات مدیریت یک زنجیره تأمین هست. ازاین‌رو به‌کارگیری هرچه صحیح‌تر دستگاه‌های یکپارچه اطلاعاتی نظیر فناوری اینترنتی از اشیاء در این بخش از مدیریت سازمان مو رد اهمیت است.
پوشش دهی این اطلاعات به شکل دقیق و در لحظه باعث تسهیل امور و شفاف‌تر شدن روند پیشرفت فرآیندها می‌شود. برای بهبود این روند، رایانش ابری به‌عنوان راه‌حل مورداستفاده قرار می‌گیرد. علاوه بر این می‌توان از سایر قابلیت‌های رایانش ابری نظیر، تسهیل ارتباطات اشیاء ایجاد یکپارچگی در دستگاه‌های نظارتی و IOT در ذخیره گر، تجزیه تحلیل داده‌ها و بسترسازی فضای مجازی جهت ارائه به مشتری در مدیریت زنجیره تأمین استفاده نمود. به این منظور الگویی که چگونگی ارتباط میان فناوری اینترنتی از اشیاء، رایانش ابری و مدیریت زنجیره تأمین را مشخص نماید موردنیاز است.
رایانش فراگیر و ارتباط آن با اینترنت اشیا
رایانش فراگیر مدل پسا دسکتاپ، تعامل انسان و رایانه است که در آن پردازش اطلاعات در فعالیت‌ها و اشیایی که انسان به‌طور روزمره با آن‌ها سروکار دارد رواج یافته است. برعکس مدل معمول دسکتاپ که در آن انسان آگاهانه پشت میز رایانه می‌نشیند و کاری انجام می‌دهد، در مدل رایانش فراگیر شخص حتّی بی آن‌که بداند برای انجام فعالیتی معمولی از بسیاری از سیستم‌ها و وسایل محاسباتی بهره می‌برد.
برخی از این مدل رایانش به‌عنوان موج سوم رایانش یاد می‌کنند. در موج اول افراد زیادی مجبور بودند از یک کامپیوتر به‌طور مشترک استفاده کنند، در موج دوم هر فرد به یک رایانه دسترسی داشت اما در موج سوم هر فرد به رایانه‌های بسیاری دسترسی دارد. سه مشکل فنی کلیدی در این راه عبارت‌اند از:
مصرف انرژی، واسط‌کاربری و ارتباط بی‌سیم.
ایده رایانش فراگیر به‌عنوان رایانش نامریی نخستین بار توسط مارک وایزِر در ۱۹۸۸ در شرکت زیراکس مطرح شد.
مارك وایزر پدر علم رایانش فراگیر، محیط هوشمند را این‌گونه تعریف می‌نماید: (یک دنیای فیزیکی توسعه‌یافته مجازی که د ر آن ترکیبی از حسگرها، عملگرها، نمایش‌دهنده‌ها و عناصر سنجشی به‌طور یکپارچه در تمام اشیاء زندگی روزمره ما تعبیه‌شده‌اند و توسط یک شبکه، به‌طور پیوسته به یکدیگر متصل‌اند)
دو فناوری مهم برای رشد ساختاری رایانش فراگیری نیاز است که عبارت‌اند از: رایانش ابری و اینترنت اشیا
مدیریت زنجیره تأمین
مدیریت زنجیره تأمین عبارت است از فرایند برنامه‌ریزی، اجرا و کنترل عملیات مرتبط با زنجیره تأمین در بهینه‌ترین حالت ممکن. مدیریت زنجیره تأمین دربرگیرنده تمامی جابجایی‌ها و ذخیره مواد اولیه، موجودی در حین کار و محصول تمام‌شده از نقطه شروع اولیه تا نقطه پایان مصرف هست.
مدیریت زنجیره تأمین یک رویکرد یکپارچه‌سازی برای برنامه‌ریزی و کنترل مواد و اطلاعات هست که از تأمین‌کنندگان تا مشتریان جریان دارد همان‌گونه که در وظایف مختلف در یک سازمان جریان دارد. مدیریت زنجیره تأمین، مدیریت موجودی با تمرکز بر مدیریت عملیات را با آنالیز ارتباطات در سازمان‌های صنعتی ارتباط می‌دهد. این رشته در طی سال‌های اخیر دارای اهمیت فراوانی شده است.
وظیفه مدیریت زنجیره تأمین، مدیریت و هماهنگ‌سازی جریان‌های مختلف درون آن هست. یکی از چالش‌های مهم مدیریتی در این زمینه، در رابطه باهماهنگ‌سازی جریان مواد بین چندین سازمان و در درون هر سازمان است. به‌منظور نیل به این مهم، نیازمند استفاده از تکنولوژی‌ها و ابزارهایی جهت ردگیری مواد در مسیر طی شده از مبدأ به مقصد و ثبت اطلاعات در هر مرحله هست.
زنجیره تأمین بر تمام فعالیت‌های مرتبط با جریان و تبدیل کالاها از مرحله ماده خام (استخراج) تا تحویل به مصرف‌کننده نهایی و نیز جریان‌های اطلاعاتی مرتبط با آن‌ها مشتمل می‌شود. به‌طورکلی زنجیره تأمین زنجیره‌ای است که همه فعالیت‌های مرتبط با جریان کالا و تبدیل مواد، از مرحله تهیه ماده اولیه تا مرحله تحویل کالای نهایی به مصرف‌کننده را شامل می‌شود. درباره جریان کالا دو جریان دیگر که یکی جریان اطلاعات و دیگری جریان منابع مالی و اعتبارات است نیز حضور دارد.
مدیریت اطلاعات در زنجیره تأمین
پیشرفت‌های گوناگون در توانمندی‌های فناوری اطلاعات، چهره صنعت را نسبت به دهه گذشته به‌سرعت متحول ساخته است. اتخاذ و اجرای فناوری اطلاعات یکی از روش‌هایی است که شخصیت رقابتی متمایزی به شرکت‌ها و زنجیره تأمین اعمال می‌نماید. پذیرش فناوری اطلاعات و اجرای کارآمد آن می‌تواند همکاری بین اعضا زنجیره تأمین را از طریق انتقال و توزیع سریع اطلاعات دقیق و به‌کارگیری سیستم‌های اطلاعاتی بهبود بخشد و باعث افزایش کارایی زنجیره تأمین گردد.
مطالعات انجام‌شده بیانگر تأثیر فناوری اطلاعات بر بهبود پاسخگویی، توزیع و انتقال اطلاعات، کارایی زنجیره و ارتقاء همکاری در دو بعد داخلی و خارجی، جلوگیری از پدید آمدن اثر شلاق چرمی و توسعه کانال‌های فروش هست. همچنین کاربردهای فناوری اطلاعات در مدیریت زنجیره تأمین با دو رویکرد فنّاوری و سیستم‌های اطلاعاتی بسیار حائز اهمیت است. در ضمن مطالعات نشان داده‌اند که عواملی از قبیل وسعت سازمان، میزان موفقیت، عدم اطمینان و فشار دیگر شرکا زنجیره و … نقش بسزایی در پذیرش فناوری اطلاعات دارند.
مشکلات مدیریت زنجیره تأمین
به‌منظور به‌کارگیری فناوری‌های مختلف در مدیریت زنجیره تأمین باید شناخت کافی از مشکلات این زنجیره داشت. برخی از مشکلات عمده عبارت‌اند از:
تنظیم شبکه توزیع:
یکی از تصمیمات استراتژیک در زنجیره تأمین طراحی شبکه توزیع در زنجیره هست که تأثیر فراوانی بر هزینه‌ها و همچنین سطح ر رضایتمندی مشتریان دارد. طراحی شبکه توزیع شامل تعیین تعداد و موقعیت تسهیلات و همچنین چگونگی تخصیص مشتریان در شبکه و تعیین میزان حمل کالاهای مختلف از مبادی گوناگون به مقاصد متفاوت در شبکه توزیع به‌گونه‌ای است که تقاضای تمامی مشتریان با کمترین هزینه و با توجه به محدودیت‌های موجود، برآورده گردد.
استراتژی توزیع:
شامل مسائلی پیرامون کنترل عامل متمرکز، غیرمتمرکز و عامل مشترك، طرح تحویل که شامل حمل‌ونقل مستقیم، حمل‌ونقل نقطه‌ای، تحویل مستقیم به انبار، حلقه بسته حمل‌ونقل و شکل حمل‌ونقل هست.
گردش اطلاعات:
ترکیب همه فرآیندها از طریق زنجیره تأمین به‌منظور تسهیم اطلاعات باارزش که شامل پیش‌بینی‌ها، موجودی، حمل‌ونقل و همکاری بالقوه است.
کنترل موجودی کالا و مواد اولیه در انبار دغدغه همیشگی مدیران است؛ چراکه انبار به‌عنوان واسطه بخشهای مختلفی چون تدارکات، تولید و فروش نقش مؤثری در ادامه‌ی فعالیت و پویایی مؤسسات بازی می‌کند و از سویی دیگر بخش عظیمی از دارایی موسسه (موجودی کالا و محصولات) در آن ذخیره می‌شود
جریان نقدینگی:
تشریح شیوه‌هایی برای تبادل وجوه در سرتاسر موجودیت زنجیره تأمین و همچنین تهیه و تنظیم شرایط پرداخت.
حل این مشکلات با مدل‌های موجود در زمان معقول تقریباً قابل‌حل نیست.
اینترنت اشیا:
اینترنت اشیاء درواقع شبکه‌ای عظیم از اجزای متصل به اینترنت و نیز به هم متصل است که این اجزا می‌تواند شامل افراد نیز باشد؛ بنابراین روابط بین افراد با یکدیگر خواهد بود، افراد با اشیاء و اشیاء با یکدیگر.
این فناوری به‌طور عمومی به دو موضوع اشاره دارد:
ایجاد ارتباط میان اشیا هوشمند در شبکه جهانی اینترنت
به‌کارگیری مجموعه‌ای از فناوری‌های ضروری حمایت از این چشم‌انداز که عبارت‌اند از: RFID، حسگرها، ابزارهای ارتباط ماشین به ماشین
تمام برنامه‌های کاربردی و خدمات، نقش اهرم را برای فنّاوری‌ها بر عهده‌دارند تا موجب گشایش فرصت‌های جدید برای بازار و تجارت شوند. فناوری اینترنتی از اشیاء این امکان را فراهم می‌نماید تا اشیاء پیرامون، به‌طور مجازی با یکدیگر به تبادل اطلاعات بپردازند و با ایجاد هم‌افزایی موجب رشد قابل‌توجهی در کیفیت زندگی بشر شوند.
عناصر تشکیل‌دهنده اینترنت اشیا:
جهت رسیدن به امکان رایانش فراگیر بدون مرز سه مؤلفه از اینترنت اشیا موردنیاز است که عبارت‌اند از:
سخت‌افزار: حسگرها و عملگرها
میان‌افزار: ابزارهای پردازش و ذخیره‌سازی برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها
ارائه: ابزارهای تجسم سازی و تفسیر داده‌ها باقابلیت درک آسان
RFID ها:
امروزه ضرورت شناسایی خودکار عناصر و جمع‌آوری داده مرتبط به آنان بدون نیاز به دخالت انسان جهت ورود اطلاعات در بسیاری از عرصه‌های صنعتی، علمی، خدماتی و اجتماعی احساس می‌شود. در پاسخ به این نیاز تاکنون فناوری‌های متعددی طراحی و پیاده‌سازی شده است.
به مجموعه‌ای از فناوری‌ها که از آنان برای شناسایی اشیاء، انسان و حیوانات توسط ماشین استفاده می‌گردد، شناسایی خودکار و یا به‌اختصار Auto ID گفته می‌شود. هدف اکثر سیستم‌های شناسایی خودکار، افزایش کارایی، کاهش خطا ورود اطلاعات و آزادسازی زمان کارکنان برای انجام کارهای مهم‌تر نظیر سرویس‌دهی بهتر به مشتریان است.
تاکنون فناوری‌های مختلفی به‌منظور شناسایی خودکار طراحی و پیاده‌سازی شده است . کدهای میله‌ای، کارت‌های هوشمند، تشخیص صدا، برخی فناوری‌های بیومتریک، OCR (برگرفته‌شده از optical character recognition ) و RFID (برگرفته‌شده از radio frequency identification ) نمونه‌هایی در این زمینه می‌باشند.
RFID یک پلت فرم مهم جهت شناسایی اشیاء، جمع‌آوری داده و مدیریت اشیاء را ارائه می‌نماید. پلت فرم فوق مشتمل بر مجموعه‌ای از فناوری‌های حامل داده و محصولاتی است که به مبادله داده بین حامل و یک سیستم مدیریت اطلاعات از طریق یک لینک فرکانس رادیویی کمک می‌نماید. تگ‌های RFID با استفاده از یک فرکانس و بر اساس نیاز سیستم (محدوده خواندن و محیط)، پیاده‌سازی می‌گردند. تگ‌ها به‌صورت فعال (به همراه یک باطری) و یا غیرفعال (بدون باطری) پیاده‌سازی می‌شوند . تگ‌های غیرفعال، توان لازم جهت انجام عملیات را از میدان تولیدشده توسط کد خوان می‌گیرند.
کد خوان RFID ، معمولاً به یک کامپیوتر متصل می‌شود و دارای نقشی مشابه با یک اسکنر کد میله‌ای است. مسئولیت برقراری ارتباط لازم بین سیستم اطلاعاتی و تگ‌های RFID بر عهده کد خوان RFID است.
تگ و یا دستگاه فرستنده خودکار، شامل یک مدار الکترونیکی است که به شی‌ء موردنظری که لازم است دارای یک کد شناسایی باشد، متصل می‌گردد. زمانی که تگ نزدیک و یا در محدوده کد خوان قرار می‌گیرد، میدان مغناطیسی تولیدشده توسط کد خوان باعث فعال شدن تگ می‌گردد.
در ادامه، تگ به‌طور پیوسته اقدام به ارسال داده از طریق پالس‌های رادیویی می‌نماید. درنهایت داده توسط کد خوان دریافت و توسط نرم‌افزارهای مربوطه نظیر برنامه‌های ERP (برگرفته‌شده از Enterprise Resource Planning) و SCMS (برگرفته‌شده از Supply Chain Management systems ) پردازش می‌گردد.
عوامل کلیدی برای توسعه فنّاوری RFID عبارت‌اند از: هزینه، زیرساخت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری، استانداردهای بین‌المللی، امنیت و سایر عوامل دیگر. سازمان‌ها و شرکت‌ها می‌توانند با بررسی هر یک از این ابعاد و استخراج نقاط ضعف و قوت خود در هرکدام به اجرای. صحیح این فناوری اقدام نمایند.
ادامه مقاله نقش اینترنت اشیا در مدیریت زنجیره تأمین را در وبسایت e-code مطالعه کنید.