استفاده از فناوری آی‌تی درگمرک
یکی از اقداماتی که در نخستین روزهای روی کار آمدن دولت یازدهم و با بازگشت دوباره مسعود کرباسیان به گمرک جمهوری اسلامی ایران به طور جدی پیگیری شد، طرحی با عنوان سامانه جامع گمرکی بود. مسعود کرباسیان در بازگشت دوباره خود عزمش را به طور جدی جزم کرد تا طرحی را پیاده‌سازی کند که ردیابی ورود کالا را ساده کند و در مقابل «فساد» بتواند قد علم کند. منتقدان او به این نکته تاکید داشتند به دلیل عدم دسترسی به بسترهای اینترنتی و مواردی از این دست چنین اتفاقی در فضای تجارت ایران به سرعت به وقوع نمی‌پیوندد اما رییس گمرک در دولت یازدهم در مدت زمان کوتاهی با بهره‌گیری از استعداد گروهی دانشجویان و فارغ‌التحصیلان رشته کامپیوتر از دانشگاه‌های سراسر کشور موفق شد طرحی را راه اندازی کند که سیستم تجاری ایران را متحول کند. طرحی که حالا در مجامع بین‌المللی به عنوان یک برگ برنده برای ایران شناخته می‌شود و بسیاری از سازمان‌های شاخص جهانی اجرایی شدن آن را یک اتفاق کم نظیر عنوان می‌کنند. طرحی که منجر به این شد درآمدهای گمرکی افزایش چشمگیری داشته باشد و از سوی دیگر کشفیات مواد مخدر را به اندازه‌ای گسترش دهد که شاید باور آن سخت است. در ادامه متن کامل توضیحات مسعود کرباسیان، رییس کل گمرک جمهوری اسلامی‌ایران را در همین رابطه می‌خوانید:
طرحی که شما در گمرک پیاده‌سازی کردید به نوعی بهره‌گیری از فناوری ای تی بود که در روزهای نخست روی کار آمدن دولت یازدهم برخی فکر می‌کردند این اتفاق زمان‌بر است اما این طرح در حال حاضر جا افتاده است. شرایط با گذشته تا چه اندازه تغییر کرده است؟
رویداد جدیدی که در گمرک رخ داده، گزارش در لحظه است. ما ردیابی کالا را قبل از ورود به کشور اختصاص دادیم. قبلا کالا وارد کشور می‌شد، در بندر تخلیه می‌شد و قبض انبار صادر می‌شد. شرکت حمل هم به صاحب کالا اسناد را می‌داد و آن شخص به بانک مراجعه می‌کرد تا تسویه با بانک انجام شود و سپس به گمرک مراجعه می‌کرد تا اسناد را ارائه دهد. پس از تمام این پروسه تازه ما متوجه می‌شدیم همچنین کالایی وارد کشور شده است. اقدامات گذشته در شرایطی بوده که سیستم بانکی گشایش اعتبار نمی‌کرد و یک سند بانکی کنار واردات کالا داشته باشیم. کشورهای فروشنده کالا مستقیما به ما اطلاعات کالا نمی‌دادند ولی دو کشور دیگر به یکدیگر اطلاعات مستقیم می‌دهند. ما باید تحریم را قبلا دور می‌زدیم و حمل نیز مستقیما انجام نمی‌شد. کالا به یک کشور دیگر می‌رفت و با کشتی‌های کوچک با یک اسناد دیگر حمل می‌شد. در گذشته فضای تجارت فراهم نبود.
یعنی در حال حاضر شرایط به گونه‌ای است که قبل از ورود شرایط کالا مشخص است؟
در حال حاضر کاری که انجام شده اینگونه است که قبل از اینکه هواپیما، کشتی و حتی کامیون بین‌المللی وارد کشور شود موظف هستند روی بستر اینترنتی اطلاعات بار را به ما بدهند. اطلاعات را می‌گیریم که چه کالایی وارد کشور می‌شود. از طرفی دیگر مجوز‌ها از سازمان به طور الکتریک گرفته می‌شود که دیگر جعل سندی انجام نشود. قبض انبار الکتریک تحویل گمرک داده می‌شود. بحثی بود که ممکن است کم اظهاری شود ولی باسکول‌ها و ارزش را هم ما الکترونیک کردیم. یعنی به طور دقیق در سایت گمرک ملاحظه بفرمایید ارزشی که ما برای هر کالا ذکر کردیم در کل گمرکات یکسان است. این کالا مشخص است چی هست و ارزش آن و کد کالا چیست. اینها با یکدیگر جفت و جور می‌شوند و صاحب کالا برمبنای ثبت سفارس باید اعلام کند این کالا که در انبار است مالکش خود شخص است. در نتیجه ما یک راستی‌آزمایی قبلش انجام دادیم.
این کل فرآیند است؟
به همین جا خاتمه پیدا نمی‌کند. بعد از آن سیستمی‌که داریم سیستم‌هایی است که در ایکس ری یا درب خروج کنترل مجدد می‌شود. ضمن اینکه بازبینی و حسابرسی پس از ترخیص منجر به این می‌شود که کنترل‌ها بشود و پرونده‌ها اگر خلاف شده است جوابگو باشند. برای همین واردات رسمی‌رشد پیدا می‌کند.
این سیستم از لحاظ ردیابی کالا کمک بسیار زیادی برای مبارزه با قاچاق است. تحلیل شما در این باره چیست؟
قاچاق دو جنبه دارد که یک وجه آن سلبی است و جنبه دیگر آن ایجابی است. فردی که کار قانونی می‌کند نباید مورد تهاجم و حمله از جانب قاچاقچی قرار گیرد چون فعالیت اقتصادی می‌کند و درآمد به دست می‌آورد. این سیستم‌هایی که ما پیش رو گرفتیم منجر به این شده است که در حال حاضر پرونده‌های قاچاقی که ما در این تخلفات توانستیم تشکیل دهیم به مراتب تا حدود 400 درصد رشد داشته باشد.
سال 94 نسبت به سال 93 درآمدهای گمرکی 60 درصد رشد داشته است؛ یعنی مسیر رسمی‌آن چیزی که دست قاچاقچی آمده بود را کشف کردیم. تسویه ترانزیت لحظه‌ای به صورت الکترونیک انجام می‌شود. همه کامیون‌هایی که عبور می‌کنند مجهز به جی پی اس هستند. یعنی ردیابی ماهواره‌ای دارند و کنترل می‌شوند. فرآیند این کار منجر به این شده که 300 تن پیش‌ساز مواد مخدر و مواد مخدر در سال قبل کشف کردیم که این عدد در سه سال قبل 18 تن بوده است. بر این اساس می‌توان گفت این طرح نشان دهنده این است که برخورد در گمرک نسبت به آن چیزی در گذشته در گمرک بوده جدی‌تر انجام شده است.ضمن اینکه یکسری کالاها اصلا از مسیر گمرکی شکل نمی‌گیرد. همانطور که در فرمایشات مقام معظم رهبری مطرح شده و دولت هم به آن تاکید دارد باید فقط منحصر باشد به افرادی که طبق قانون فعالیت می‌کنند. شرایط باید برای آنهایی که به صورت قانونی تجارت می‌کنند ساده شود. به همین دلیل دولت از این موضوع به شدت دفاع می‌کند.
اگرچه موضوع قاچاق به طور مستقیم با گمرک ارتباط پیدا نمی‌کند اما سیستم سامانه جامع گمرکی به ردیابی ورود کالای قاچاق کمک زیادی کرده است. هماهنگی‌های لازم برای جا‌اندازی این سیستم بین شما و نهادهای دارای ارتباط برقرار شده است؟
ما با سازمان‌هایی که در ارتباط هستیم همکاری خوبی داریم. از طرف دیگر نباید فراموش کنیم که قاچاق اصلی‌ترین مساله‌ای که دارد این است که کالایی امکان دارد وارد شود که سلامتی مردم را به خطر بیندازد. چون کالایی که از گمرک عبور می‌کند سلامتی و استانداردش باید رعایت شود. اصلی‌ترین معضل قاچاق آسیب آن به سلامت و امنیت مردم است. برای همین در سطح عرضه باید ما برخورد کنیم.
پس از برداشته شدن تحریم‌ها رابطه با کشورهای دیگر آسان‌تر شد؟
اخیرا با ترکیه، روسیه، چین و کره نهایی کردیم که اطلاعات کالا بین دو کشور رد و بدل شود. ما اسناد خروج آن‌ها را می‌گیریم و با اسناد ورود خودمان تطبیق می‌دهیم و بالعکس. با روسیه توافق کردیم که ما اسناد گمرک ایران را به عنوان اسناد ورودی برای صادر‌کننده‌های خودمان به رسمیت می‌شناسیم. اگر این پنجره مشترک و این گفتمان مشترک را با کشورهای دیگر داشته باشیم جعل اسناد دیگر رخ نمی‌دهد و دریابی می‌شود.
در گمرک چگونه کالاها شناسه می‌شوند؟
کدینگ و شناسه کالا است که ما در بحث تلفن همراه و موبایل انجام می‌دهیم. یک کد 16 رقمی وجود دارد که از آذر ماه گمرک همه واردکننده‌ها را ملزم کرده که این کد 16 رقمی‌را همراه اظهار‌نامه بیاورند. هرکسی پیامک به سامانه گمرک دهد ما به وی این اطلاعات را می‌دهیم که این از گمرک با چه قیمتی آمده بیرون.
یعنی حقوق مصرف‌کننده نیز رعایت می‌شود. این قانون برای دخانیات نیز در حال اجرا است. اخیرا برای ورود موقت طلا نیز تصمیم گرفته شده است یعنی با آن ده قلم کالاهای هدف قرارداده شده قاچاق را مورد به مورد برخورد کردیم. یک نسخه ثابت نمی‌توان برای همه کالاها پیچید.
در حال حاضر با وزرات بهداشت نیز یک همکاری کردیم که به ما کالاهایی که با کد‌های مشخص می‌توانند وارد بشوند را معرفی می‌کند. هرکسی در حال حاضر پیامک دهد می‌فهمد این کالا اصل است و تحت مجوز بهداشت آمده است.