خرده فروشی در زنجيره تامين سبز به چه معناست؟
خرده فروشی در زنجيره تامين سبز به چه معناست؟ در سال‌های اخیر توجه به محیط زیست، خصوصا در مسائل مرتبط با توسعه صنعتی میان مردم و شركت‌ها افزایش یافته‌است. با توجه به افزایش آگاهی در مورد محیط زیست در سراسر جهان، مفهوم مدیریت زنجیره تامین سبز پررنگتر شده‌است. همچنین توجه خاصی كه بر فرآیندهای عملیاتی در زنجیره تامین وجود دارد، سبب ایجاد دورنمای سبزتری از اقدامات و ابتكار عمل‌ها در مدیریت زنجیره تامین سبز (GSCM) شده‌است. بدین ترتیب می‌توان نقشه‌راهی برای یكپارچه‌سازی اندیشه‌های زیست محیطی به سوی مدیریت زنجیره تامین متصور شد.
مدیریت زنجیره تامین سبز (GSCM)
با افزایش آگاهی جامعه در خصوص محیط زیست، چالش‌های زیست محیطى و تاثیرات آن بر فعالیتهای مختلف به مسئله مهمی تبدیل شده است. چنین به نظر می‌رسد كه این امر در نتیجه قانون‌گذاری و اعمال قوانین و مقررات جدید در كشورها صورت گرفته‌است. بدین ترتیب تعداد ضوابط مرتبط با مدیریت زنجیره تامین سبز هر سال رو به افزایش است.
با در نظر داشتن جامعیت اثرات آنی و اتفاقی بر محصولات و فرآیندها در محیط زیست، می توان GSCM را نمونه توسعه یافته مدیریت زنجیره تامین سنتی دانست. این زنجیره تمامی اجزای زنجیره سنتی را در بردارد و علاوه بر آن بازیابی، بسته‌بندی، مهندسی مجدد در زنجیره تامین و یا عملیات باز تولید محصولات را شامل می‌شود.
مدیریت زنجیره تامین سبز، حوزه به كارگیری اندیشه‌های سبز با تمامی اجزای آن در فعالیتهای زنجیره تامین و لجستیك شركت‌هاست از جمله منابع سبز، محصولات سبز، لجستیك سبز، حمل و نقل سبز، لجستیك معكوس و انبارداری سبز. همچنین خرید و كسب سود سبز، بازاریابی سبز، توزیع سبز، و جابجایی مواد سبز را می‌توان از فعالیتهای GSCM دانست.
شركت‌ها به ابتكار عمل در فعالیتهای مدیریت زنجیره تامین سبز مانند كسب سود، تولید، توزیع و بازیابی گرایش پیدا كرده‌اند. بدین ترتیب، GSCM می‌تواند به عنوان یك موضوع مرتبط با مدیریت زنجیره تامین، برای كاهش تاثیرات محیطی بر اقدامات و فرآیندهای صنعتی حاضر در سراسر جهان مطرح شود.
چارچوب نظری فعالیتهای لجستیك سبز در خرده‌فروشی
به طور سنتی، خرده فروشی به عنوان یک صنعت مهم در حوزه محیط زیست مطرح نبوده است. علاوه بر این، جامعه علمی اثرات زیست محیطی ناشی از خرده فروشی را رد می‌کند. نکته جالب این است که از سال 1972 تا 1999 تنها یک کار علمی مرتبط با جنبه‌های زیست محیطی خرده فروشی صورت گرفته است. بنابراین همراه با توسعه اقتصاد جهانی، دامنه فعالیتهای اقتصادی خرده فروشان گسترده شده و خرده فروشان (به خصوص خرده فروشان موادغذایی) اقدام به اجرای رفتارهای مسئولانه زیست محیطی کرده‌اند.
زمانی که بحث در مورد مسئولیت زیست محیطی و آگاهی سبز مطرح می‌شود، عموما تمرکز بر روی تولیدکنندگان است. علاوه بر مسئولیت اجتماعی، مسئولیت زیست محیطی نیز اغلب در گزارشات پایداری خرده فروشان گنجانیده شده‌است. ادبیات موضوع مجموعه وسیعی از ابتکار عمل‌های خرده فروشان در ذخیره‌سازی و زنجیره تامین را نشان می‌دهد. حقیقت امر این است که حدود 80% اثرات زیست محیطی محصولات به‌فروش رفته توسط خرده فروشان، در کارخانه صورت گرفته و تنها 20% آن مربوط به فعالیتهای فروشگاهی بوده است.
مفاهیم زنجیره تامین و لجستیک سبز
در این بخش مفاهیم مرتبط با اقدامات مسئولانه زیست محیطی مانند تدارکات سبز، زنجیره تامین سبز، انبارداری سبز، حمل و نقل سبز، لجستیك معكوس بیان می‌شود.
الف) تدارکات سبز: در فرآیند تدارکات سبز خرده فروشان باید درجه سبز را برای خود محصول و بسته‌بندی محصول در نظر داشته‌باشند و با دادن امتیازات بیشتر برای رسیدن به درجه سبز، سازندگان را به حرکت در جهت سبز وادارند. بنابراین ایجاد تعادل میان نظریه‌ها و به‌کارگیری آنها در تدارکات سبز با توجه به فرآیند کند به کارگیری آنها جای تردید دارد.
ب) زنجیره تامین سبز: ساختار زنجیره تامین و استفاده از وسیله نقلیه قویا بر عملکرد زیست محیطی بخش حمل بار جاده‌ای تاثیر می‌گذارد. ساختار زنجیره تامین با تعداد لینک‌ها و طول متوسط آنها مشخص می‌شود. همکاری با تامین‌کنندگان، اجرای زیست محیطی شرکت‌ها را بهبود می‌بخشد. علاوه بر این، مسئولیت زیست محیطی تامین‌کنندگان یکی از مهم‌ترین معیارهای انتخاب تامین‌کنندگان است.
ج) انبارداری سبز: برای مدیریت انبارداری سبز، لازمه‌های متعددی وجود دارد؛ از جمله ایجاد محیط ذخیره‌سازی امن، ساخت انبار با توزیع منطقی، توسعه سیستم موجودی الکترونیکی و تنظیم مقدار موجودی معقول. هدف از آن اندازه‌گیری امنیت ذخیره‌سازی محصولات متنوع جهت جلوگیری از آلودگی و خطرات محیطی؛ بهینه‌سازی فضا برای ذخیره‌سازی محصولات؛ كاهش مصرف انرژی و حفظ سلامت کالا در روند عملیات انبار است. چنانچه در حساب‌های انبارداری تخمین زده می‌شود حدود 2-3% هزینه‌ها، مربوط به تولید گاز CO2 می‌باشد.
د) حمل و نقل سبز: عملیات شبكه حمل و نقل و توزیع دارای عوامل مهمی است كه می‌تواند بر GSCM در محل توزیع و فروش، حالات حمل و نقل، سیستم‌های كنترل، و سیاست‌های تحویل به‌موقع تاثیرگذار باشد. هدف از این مجموعه شاخص‌های كارایی، اندازه‌گیری استراتژی‌های حمل و نقل و توزیع در لجستیك مستقیم و فعالیتهای GSCM است. به‌منظور اجرای لجستیک سبز خرده فروشان، باید اقداماتی صورت پذیرد كه از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره كرد. ایجاد یک سیستم اطلاعات الکترونیکی که لازمه فعالیتهای لجستیک هماهنگ است، استفاده از وسایل نقلیه سبز که گرچه گرانتر از اتومبیل‌های حمل و نقل عادی هستند ولی به کنترل آلودگی کمک می‌کنند، انتخاب یک حالت تحویل معقول به‌منظور افزایش استفاده از منابع فشرده و کاهش دوباره‌کاری در حمل و نقل خودرویی و تولید گازهای گلخانه‌ای.
ه) لجستیک معکوس: تمامی اقدامات مرتبط با یک کالا پس از فروش را شامل می‌شود. هدف نهایی آن بهینه‌سازی یا موثرتر کردن اقدامات پس از فروش و در نتیجه حفظ پول و منابع زیست محیطی است. موضوع «سبز سازی» بعد جدیدی را به لجستیک معکوس می‌افزاید زیرا تولیدکنندگان و خرده فروشان در بازارهای خاص از لحاظ قانونی موظفند که محصولات را در پایان عمر آن پس بگیرند و بازیافت کنند.
بدین صورت، یک چارچوب جامع برای درک مفهوم ابتکار عمل سبز خرده فروشان ارائه می‌شود. تمامی این اقداماتی که در بالا به آن اشاره شد با معماری سیستم لجستیک سبز درگیر هستند که هدف آنها کاهش هزینه، بهبود کارایی و توسعه پایدار شرکت است.
سبزسازی در بخش خرده‌فروشی
با هدف عدم آسیب رساندن به محیط زیست، بخش خرده‌فروشی می‌تواند در مصرف پایدار و فعالیتهای تولید در سه حوزه اصلی زیر سهیم باشد:
تولید پاک‌تر و سیستم‌های مدیریت زیست محیطی: بخش خرده فروشی می‌تواند ابتدا اثرات زیست محیطی و اجتماعی خود را با به‌کارگیری سیستم‌های مدیریت زیست محیطی برای حفاظت از انرژی/آب، مدیریت مواد زائد، لجستیک، برنامه‌های بازیافت و غیره کنترل و مدیریت کند.
مدیریت زنجیره تامین: خرده فروشان با افزایش ویژگی‌های زیست محیطی یا اجتماعی می‌توانند با تامین‌کنندگان در جهت توسعه محصولات خود همکاری کنند. تلاش‌هایی مانند سبزسازی زنجیره تامین و به‌کارگیری خرید سبز می‌تواند تامین‌کنندگان را به توسعه محصولات سازگار با محیط زیست ترغیب نماید و در مورد جنبه‌های پایداری محصولات آنها با برچسب‌های زیست محیطی اطلاعات ارائه کند.
آموزش و اطلاعات مشتریان: خرده فروشان می‌توانند مشتریان را به خرید محصولات سازگار با محیط زیست ترغیب نمایند و همچنین در مورد استفاده و دفع محصولات مشاوره ارائه دهند و تسهیلات و خدماتی مانند سیستم بازپس گرفتن باتری و کیسه‌های قابل استفاده مجدد و غیره پیشنهاد کنند.
از یک سو، بخش خرده فروشی برای تولید به شیوه‌ای پایدارتر (برای مثال، با طرح سوال در مورد استفاده از انرژی و منابع)، می‌تواند بر تامین‌کنندگان تاثیر بگذارد. از سوی دیگر، بخش خرده فروشی برای کمک به عموم مردم در پذیرش شیوه‌های سازگار با محیط زیست و تغییر عادت‌های خرید با ارائه گزینه‌های مناسب به مشتریان، در جایگاه ویژه‌ای قرار دارد.
چالش‌های زیست محیطی برای حمل و نقل خرده فروشی
ادامه روند رو به رشد یافتن منابع جهانی، ناگزیر محصولات را به‌سوی سفر به مسافت‌های دورتر هدایت می‌کند. افزایش تجارت غذا و همچنین سازماندهی زنجیره‌های غذایی موجود، دست اندرکاران و تولید کنندگان را بر آن داشته است تا به «فود مایلز[1]» فکر کنند. افزوده شدن ارسال مواد اولیه از راه دور به لیست در حال رشد نگرانی‌های زیست محیطی، موردی است كه باید در نظر گرفته شود. علاوه بر این، توزیع کالاهای مصرفی سریع الانتقال توسط مراکز توزیع محلی و سوپر مارکت‌ها با استفاده از وسایل نقلیه سنگین بزرگتر حمل کالا صورت می‌گیرد، که بر ازدحام جاده‌ها، خسارت به زیرساخت‌ها و تصادفات جاده‌ای تاثیرگذار است.
نتیجه نهایی آن بر افزایش توان حمل و نقل در زنجیره تامین است. با بهبود توان حمل و نقل، اعضای زنجیره تامین نه تنها می‌توانند سود اقتصادی بیشتری کسب کنند بلکه می‌تواند اثرات زیست محیطی مثبت بالقوه‌ای داشته باشد. ارتباطات میان حمل و نقل و ملاحظات زیست محیطی الزاما به مسافت طی شده كالا مرتبط نیست و با تعداد مبادلات سر و كار دارند. در پاسخ به چالش‌های موجود، از جنبه‌های اقتصادی و زیست محیطی، خرده فروشان به راه‌حل‌هایی مانند حمل با چند نوع وسیله نقلیه می‌پردازند.
با استفاده از موارد زیرشركت‌ها می‌توانند توان حمل و نقل زنجیره تامین را بهبود دهند.
بررسی طراحی محصول و فهرست مواد
طراحی محصول می‌تواند به واسطه مشخصات فیزیكی محصول، حجم آن، انتخاب مواد (شامل مواد بسته‌بندی)، آسانی در بازیافت، استفاده مجدد و دفع در پایان عمر استفاده، بر توان حمل و نقل تاثیرگذار باشد.
بررسی استراتژی منابع یابی
بسیاری تصمیمات منابع‌یابی منجر به نقل مكان به موقعیت‌ها و كشورهای كم هزینه شده است. این امر اغلب منجر به انتقال محصولات به فواصل دورتر می‌ش شود. تصمیمات منابع یابی جهانی به طور فزاینده‌ای نیاز به حذف ردپای كربن از هزینه كل مالكیت دارد.