رديابي مواد غذايي در زنجيره تأمین
یک محصول غذایی ایمن، نتیجه تمامی فرآیندها و فعالیت‌هایی است که در طی کل زنجیره غذایی انجام‌شده است. الزامات مربوط به شناسایی محصول، نیازمند داشتن یک سیستم شناسایی محصول و بازیابی اطلاعات مربوط به محصول مطمئن است.
یک گواهینامه قابلیت ردیابی زنجیره غذایی، پشتیبان و دربرگیرنده تمامی فرآیند و فعالیت‌های شرکت‌های تولیدی دخیل در تولید مواد غذایی است. این فرآیند، مستلزم مدیریت گزارش‌های دقیق گردش مواد خام، مسئولیت‌پذیری تمام گروه‌های دخیل در این فرآیند و اثبات کاربرد یک سیستم مدیریت است.
قابلیت ردیابی به‌عنوان عاملی کلیدی هم در قوانین مربوط به مواد غذایی و نیز در استانداردهای اختیاری ایمنی مواد غذایی نظیر ISO22000 است.
رديابي مواد غذايي در زنجيره تأمین
پيشرفت‌های سريع و رقابت‌های سنگين در بازار، موجب شده سازمان‌ها و شرکت‌ها در جهت بهبود عملکرد زنجيره‌تامين خود گام برداشته، در راستاي اهداف زنجيره حرکت نمايند؛ ازجمله زنجيره‌هاي مهم تأمین، زنجيره‌تامين مواد غذایی است که به سبب خصوصيات ويژه نيازمند توجه خاص است.
اعتبار طرح امنيت مواد غذايي در دهه اخير به چالش كشيده شده است و با رشد اقتصاد و استانداردهاي زندگي بهبودیافته است؛ اين بهبود سبب شده تا مصرف‌كنندگان توجه بيشتري به كيفيت غذا نمايند.
یک محصول غذایی ایمن، نتیجه تمامی فرآیندها و فعالیت‌هایی است که در طی کل زنجیره غذایی انجام‌شده است. الزامات مربوط به شناسایی محصول، نیازمند داشتن یک سیستم شناسایی محصول و بازیابی اطلاعات مربوط به محصول مطمئن است.
در سال‌هاي اخير بسياري از دولت‌ها سعي كرده‌اند سيستم‌هايي را جهت رديابي مواد غذايي بسازند تا مصرف‌كنندگان اطلاعات بيشتري در رابطه با توليد كسب نمايند. اين موضوع می‌تواند نه‌تنها افزايش اتكا به مواد غذايي، بلكه به پيگيري مشكلات و رديابي جريان توليد كه خطر ايمني مواد غذایی در آن اتفاق افتاده است، كمك نمايد.
یک گواهینامه قابلیت ردیابی زنجیره غذایی، پشتیبان و دربرگیرنده تمامی فرآیند و فعالیت‌های شرکت‌های تولیدی دخیل در تولید مواد غذایی است. این فرآیند، مستلزم مدیریت گزارش‌های دقیق گردش مواد خام، مسئولیت‌پذیری تمام گروه‌های دخیل در این فرآیند و اثبات کاربرد یک سیستم مدیریت است.
قابلیت ردیابی به‌عنوان عاملی کلیدی هم در قوانین مربوط به مواد غذایی و نیز در استانداردهای اختیاری ایمنی مواد غذایی نظیر ISO22000 است.
زنجيره تأمین مواد غذايي
زنجیره تأمین در خصوص کالاهای با عمر کوتاه و فاسدشدنی همواره یکی از بااهمیت‌ترین و چالش‌برانگیزترین مباحث مدیریتی در زمان‌های مختلف بوده است. کالاهای با عمر کوتاه و به‌خصوص مواد غذایی مواردی هستند که بیشترین چالش‌ها را برای مدیریت‌زنجیره تأمین به وجود می‌آورند. این چالش‌ها عمدتاً به علت تنوع در تعداد این کالاها، نیازهای خاص برای ردیابی و پیگیری جریان کالا در طی زنجیره تأمین ، عمر کم محصولات و نیاز به کنترل دما در زنجیره تأمین بروز می‌کنند.
به‌علاوه، حجم بالای کالايي که طول زنجیره تأمین جابجا می‌شوند، تصمیم‌گیری در خصوص انتخاب فرآیندهایی با بالاترین بازدهی را یک الزام می‌سازند؛ بنابراین، مدیریت‌زنجیره تأمین کارآمد در خصوص کالاهای با عمر کوتاه و به‌ویژه مواد غذایی بالاترین درجه اهمیت را به خود اختصاص می‌دهد.
ازآنجاکه بالا بردن میزان بازدهی سرمایه یکی از اصلی‌ترین اهداف هر صنعتی است، ایجاد پیوستگی و درنتیجه جابجایی سریع در زنجیره، یکی از اساسی‌ترین نیازهای زنجیره تأمین مواد غذایی محسوب می‌شود. در زنجیره تأمین مواد غذایی معمولاً با حجم بالایی از مواد اولیه‌ی محصولات سروکار داریم، این مسئله باعث می‌شود که هر نوع صرفه‌جویی در مدت‌زمانی که صرف جابجایی کالاها و اداره‌ی فعالیت‌های زنجیره می‌شود، به‌نوعی تبدیل به یک مزیت رقابتی بااهمیت شود.
ازنقطه‌نظر کنترل حرارت کلیه عملیاتی که در محیطی به‌جز محیط‌های یخچالی و یا فریز شده اجرا می‌شوند، بدون شک باید خیلی سریع انجام شوند. برای مثال تسریع بارگیری و تخلیه بار کامیون‌ها و تریلی‌های حمل بار ریسک آلوده شدن و یا فاسدشدن کالاها را کاهش می‌دهد. امروزه به علت افزایش در ارائه انواع غذاهای آماده و محصولات گوشتی و غیر گوشتی بسته‌بندی‌شده، تنوع کالاهای فاسدشدنی و با عمر کوتاه با سرعت زیادی در حال افزایش است؛ بدیهی است که تنوع کالاها پیچیدگی کنترل زنجیره تأمین را بسیار بالا می‌برد و درنتیجه با پیچیده شدن مدیریت انبارها و برنامه‌ریزی ظرفیت انبارها و زمان‌بندی تولید، کارایی زنجیره‌تامین با رکود مواجه می‌شود. به‌عنوان‌مثال پیش‌بینی میزان مصرف همه انواع این کالاها کاری بسیار دشوار و زمان‌بر خواهد بود؛ به علت تاریخ‌مصرف محدود مواد غذایی تنها میزان محدودی از نقطه بهینه (نقطه اطمینان) می‌تواند در انبارها نگهداری شود و درنتیجه نمی‌توان تضمین کرد که محصول خاصی همیشه و در هر زمان در انبار موجود باشد و بتوان بلافاصله به درخواست‌ها پاسخ داد.
یکی دیگر از مشکلات زنجیره تأمین مواد غذایی، ضایعات هستند. ضایعات بیش از هر چیز از چرخش موجودی مازاد و موجودی جاری به وجود می‌آیند.
چرخش انبار کارآمد باید بتواند این مسئله را تضمین کند که کالاها از انبارها بر اساس سفارش‌ها درست و صحیح و مطابق با آنچه در تاریخ‌مصرف آن‌ها پیش‌بینی‌شده بود خارج شوند. متأسفانه یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتی که در بسیاری از زنجیره‌های تأمین به چشم می‌خورد این است که حلقه‌های مختلف زنجیره‌تامین مانند تولیدکننده، توزیع‌کننده، فروشنده و اجزای دیگر، از موجودی رو به انقضا و تاریخ دقیق مصرف محتویات انبارهای خود اطلاع دقیقی ندارند؛ مشاهده می‌کنیم که محدوده‌ی این مشکل تا حدودی گسترده‌تر از مشکلات قبلی است. برای مثال در یک فروشگاه خرده‌فروشی هزینه‌های ضایعات مبلغی حدود 10% از کل هزینه‌های کلیه محصولات با عمر کوتاه را به خود تخصیص می‌دهد. در بخش خواروبار اروپا تخمین زده‌شده که کالاهایی که تا پیش از به پایان رسیدن تاریخ‌مصرفشان به فروش نمی‌رسند، سالانه هزینه‌ای حدود چند بیلیون دلار خسارت به قسمت‌های مختلف زنجیره وارد می‌کنند. گردش صحیح کالاها و کاهش میزان انبارداری در زنجیره‌تامین، نکات کلیدی برای کاهش میزان ضایعات هستند.
با توجه به موارد فوق، بدیهی است که یک سیستم جمع‌آوری صحیح اطلاعات می‌تواند به حل چالش‌ها و مشکلات مدیریت‌زنجیره‌تامین مواد غذایی و سایر مواد فاسدشدنی کمک‌های شایانی کند. ثبت صحیح داده‌ها به ما کمک می‌کند که موجودی و فروش را در طی کانال زنجیره تأمین پیگیری و دنبال کنیم. این امر باعث شفافیت زنجیره‌تامین می‌شود و بنابراین به پیش‌بینی‌های دقیق‌تر کمک کرده و از بهینه‌سازی کالا گیری انبارها پشتیبانی می‌کند؛ همچنین با وسعت بخشیدن به میدان دید در زنجیره توزیع، امکان برنامه‌ریزی برای کالا گیری انبارها فراهم می‌شود. کالا گیری بهینه درعین‌حال که موجودی انبار را در یک سطح قابل‌قبول نگه‌می‌دارد، باعث پایین آمدن میزان ضایعات انبار نیز می‌شود. قابلیت رؤیت و شانس بررسی زنجیره توزیع همچنین این امکان را به مدیران می‌دهد که از کمبودها و یا موجودی اضافی انبارها در زمان وقوع مطلع شده و پیش از اینکه تهدیدات به‌صورت عملی نمایان شوند نسبت به آن‌ها واکنش نشان داده و تصمیمات لازم را اتخاذ کنند.
در حال حاضر اصلی‌ترین سیستم‌های اطلاعاتی که به این منظور در زنجیره‌های توزیع مختلف مورداستفاده قرار می‌گیرند، سیستم‌های بارکد هستند. بارکدخوان‌ها خطاهای ناشی از ورود و کنترل دستی داده‌ها را کاهش داده و قابلیت مشاهده را برای کمک به مدیریت زنجیره توزیع ارائه می‌دهند. به‌علاوه معرفی استانداردهای جدید بارکد که تاریخ‌مصرف را نیز به کد اضافه کرده‌اند به حفظ یکپارچگی گردش موجودی کمک کرده و درنتیجه حل مشکل ضایعات را نیز ساده‌تر می‌کند.
باوجود مزایایی که برشمرده شد مشکلاتی نیز در رابطه با جمع‌آوری داده‌ها با استفاده از بارکد وجود دارد. خواندن بارکدها درهرصورت احتیاج به کنترل دستی در زنجیره‌تامین دارد و بسته‌ی بارکددار و یا بارکدخوان باید برای خواندن بارکدها به‌صورت دستی جابجا شوند و این ثبت اطلاعات را به‌خصوص در محیط انبارهای خرده‌فروشی که با میزان زیادی از کالاها سروکار دارند و درعین‌حال برای لجستیک مؤثری نیز طراحی نشده‌اند، مشکل می‌سازد. همچنین قابلیت خواندن بارکدها در برخی مواقع به خاطر آلودگی یا خمیدگی بسته‌ها با مشکل روبرو می‌شود و باعث کاهش دقت و صحت مقادیر خوانده‌شده می‌شود.
مزیت‌های زنجیره تأمین فراورده‌های غذایی در كشور عبارت‌اند از:
- مزیت تولید در برخی از محصولات اولیه و مواد خام
- وجود نیروی انسانی متخصص و کارآمد
- امکان ساخت داخل برخی از خطوط و ماشين‌آلات مواد غذایی
- توان ایجاد اشتغال بالاي مستقیم و غیرمستقیم در تولید و توزیع
- جمعیت مسلمانان جهان و منطقه و همچنین تقاضای بالاي بازارهای جهانی و منطقه‌ای برای محصولات کشاورزی و فراورده‌های غذایی
- مسائل زنجيره تأمین در خصوص فرآورده‌هاي مواد غذايي در كشور:
- مسائل داخلی بنگاه‌ها، مانند: بهره‌وری پایین نیروی انسانی، تنوع کم محصولات
- مسائل زنجیره تأمین، مانند: حاشیه پایین سود و گردش مالی بالا، بهره‌وری پایین سرمایه، تولید محصولات با ارزش‌افزوده پایین
- ضعف نظام توزيع در كشور
- مسائل اقتصاد و محیط کسب‌وکار در سطح کشور، مانند: تعدد مراکز تصمیم‌گیری، ضعف نظام مالی و …
- مسائل بین‌المللی، مانند: افزایش قیمت مواد اولیه غذایی در سطح جهان، تحریم‌ها، بحران منطقه خاورمیانه و…
- مهم‌ترین راهبردها برای دستیابی به اهداف زنجیره تأمین فراورده‌های غذایی عبارت‌اند از:
- اصلاح مصارف؛
- ایجاد و تکمیل کارگاه‌ها
- تنظیم موجودی كالا
- افزایش تطابق شغل و شاغل
- ارتقای توانمندی بنگاه‌ها
- گسترش همکاری بنگاه‌ها
- اصلاح روش تسویه و زمان پرداخت
- گسترش همکاری‌های بین‌المللی
ادامه مقاله رديابی مواد غذايی در زنجيره تأمین در مجله e-code