اخبار و مقالات

پیشتر با لجستیک بشردوستانه به طور کامل آشنا شدیم و کاربردهای آنها گفته شد.

لجستیک تجاری، مجموعه فعالیت‌­های لجستیکی است که در قالب روش­‌های جاری منظم و روتین در سازمان‌ها انجام میشود. این گونه فعالیت­‌های لجستیکی، در شرایط اطمینان انجام گرفته و سازمان‌ فرصت لازم برای تدارک و برنامه­ریزی این فعالیت‌­ها را دارند. در حالی که فعالیت­‌های لجستیک اضطراری، در شرایط عدم اطمینان و پیچیده صورت گرفته و می‌بایست در کمترین زمان ممکن تدارک دیده شوند. به طور کلی وجوه تمایز لجستیک اضطراری از لجستیک تجاری را می­توان در موارد زیر خلاصه کرد:

• صحت در اطلاعات مرتبط با تقاضا
• به هنگام بودن توزیع ذخایر امداد به سختی قابل کنترل است.
• مدیریت منابع (به علت غیرقطعی بودن محیط لجستیک اضطراری) یک چالش است.
•  عدم قطعیت زیاد (مسیرهای غیرقابل استفاده، مباحث ایمنی، تغییر در ظرفیت تسهیلات، عدم قطعیت تقاضا).
• ارتباطات و هماهنگی پیچیده (آسیب به خطوط ارتباطی، درگیر شدن بسیاری از اشخاص ثالث، دولت و شهروندان، عدم دسترسی به اطلاعات فوری و دقیق تقاضا).
• دشوار بودن تحویل به موقع و کارامد.
• وارد عمل شدن سازمان‌های مختلف.

برای تحلیل و بررسی بیشتر لجستیک بشردوستانه یا لجستیک اضطراری لازم است ابتدا با مفهوم کلان‌تری به نام سیستم مدیریت بحران آشنا شویم. چرا که در واقع لجستیک بحران بخشی از سیستم کلان‌تری به نام سیستم مدیریت بحران است.

سیستم مدیریت بحران

مدیریت بحران در واقع عبارت است از، به‌کارگیری راهبردهایی جهت ایجاد آمادگی و فراهم نمودن زمینه و تدارکات لازم سازمانی برای رویارویی با بحران و به حداقل رساندن آثار تخریبی آن.

علمی است، کاربردی که به وسژله مشاهده سیستماتیک بحران‌ها، تجزیه و تحلیل آن­ها در جستجوی یافتن ابزارهایی است که به وسیله آن­ها بتوان از بروز بحران، پیشگیری نموده و یا در صورت بروز آن در خصوص کاهش اثرات آن آمادگی لازم، امدادرسانی سریع و بهبود اوضاع اقدام نمود. مدیریت بحران شامل فرآیند برنامه­ریزی و اجرا توسط نهادهای دولتی و غیردولتی برای پیشگیری و کاهش اثرات فاجعه و ایجاد آمادگی‌های لازم برای مقابله حین وقوع فاجعه و بازسازی پس از فاجعه می‌باشد.

شکل ۱ شمای کلی از محیط مدیریت بحران شامل برخی «عوامل محیطی» (فجایع طبیعی، تهدید‌های نظامی، بحران‌های سیاسی و اجتماعی و …) و راهبردهای رویارویی با هرکدام را نمایش می­دهد.

به بیان «مک کارتی» هدف اصلی مدیریت بحران، دستیابی به راه حلی معقول برای برطرف کردن شرایط غیرعادی به گونه­ای است که منافع و ارزش‌های اساسی حفظ و تأمین گردند.

از تعاریف فوق می‌توان نتیجه گرفت که سیستم مدیریت بحران را به چهار زیرسیستم یا فعالیت اصلی زیر تقسیم­بندی کرد (شکل۲).

الف- فرماندهی و مدیریت

ب- عملیات

ج- اطلاعات

د- لجستیک (آماده­سازی و پشتیبانی)

شکل ۲- اجزا سیستم مدیریت بحران

اگر سیستم مدیریت بحران را به اعضای یک پیکر تشبیه نماییم، «مدیریت و فرماندهی» قوای فکری و تصمیم­گیری این بدن، «عملیات» بازوان و سرانگشتان این پیکر، «اطلاعات» حس‌های پنج‌گانه و «لجستیک» حکم قلب این بدن را پیدا خواهد کرد.

 

الف – مدیریت و فرماندهی

یکی از مهم‌ترین فعالیت­ها در زندگی اجتماعی بشر امروز مدیریت است. در عصر حاضر به مدد این فعالیت است که مأموریت­ها و اهداف سازمان­ها تحقق میابند، از منابع و امکانات موجود بهره­برداری میشود و توانایی و استعداد انسان­ها از قوه به فعل در می­آید؛ لذا مدیریت برای هر سازمان یک ضرورت است.

«مدیریت و فرماندهی» قوای تصمیم­گیری پیکره سازمان است. هنر یک مدیر یا فرمانده، به‌کارگیری و ترکیب صحیح منابع گوناگون برای نیل به اهداف سازمان است. این هنر در شرایط خاصی چون بحران بیشتر نمود دارد. برنامه­ریزی، سازماندهی، اولویت­بندی، بسیج منابع، رهبری و کنترل، مجموعه وظایف اصلی یک مدیر یا فرمانده در شرایط بحران است.

تخصص و دانش، هوشیاری، تجربه، درایت، توانایی پیش­بینی، انعطاف­پذیری و … از ویژگی­های یک مدیر مؤثر در شرایط بحران است. اغلب این ویژگی­ها از خصایص ذاتی یک مدیر موفق می‌باشد، لیکن در برخی موارد نیز تفاوت­هایی وجود دارد. به عنوان نمونه از دیدگاه فرآیندهای سازمانی، ثبات رویه و روش­های یک­نواخت، معمولاً عملیات را مؤثرتر می­نماید ولی در عین حال فرماندهان و مدیران بحران باید در مقابل وضعیت­های غیرمنتظره، قابلیت انعطاف را داشته باشد.

ب- اطلاعات

اطلاعات داده­های فراهم آمده برای سیاست‌گذاران است که محدوده گزینه‌های موجود را به آن­ها می­شناساند و آنان را در تصمیم­گیری یاری می­دهند. پیتر دراکر، داده را «رشته واقعیات عینی و مجرد در مورد رویدادها» تعریف کرده است.

اطلاعات همواره به عنوان یکی از اصول کلی مدیریت بحران شناخته شده است و به تعبیر کلاوس ویتز از یک سو در فرآیند بحران، اطلاعات مخدوش و کدر می­شوند، و از جانب دیگر، لازمه مدیریت بحران لبریز شدن مستمر و مداوم اطلاعات پرورش یافته است. از منظری دیگر، تولید اطلاعات و مدیریت آن، فرآیندی آهسته است، در حالی که تدبیر و مهار بحران نیازمند اطلاعات، جهت اندیشیدن راه حلی بسیار سریع و آنی هستند.

چرخه اطلاعاتی مؤثر در مدیریت بحران عمدتاً شامل فرآیندی است که طی آن اخبار خام مورد نیاز جهت برآوردهای لازم از سطح واحدهای عملیاتی جمع­آوری شده، تبدیل به اطلاعات می­گردد و سپس جهت تصمیم­سازی میان کاربران توزیع می‌گردد. بدیهی است، هر چه اطلاعات موجود کامل­تر و نظام اطلاعاتی کاراتر و توانایی بیشتری در پردازش سریع اطلاعاتی باشد، تصمیمات اخذ شده می­تواند بهترین نتایج ممکنه را به بار آورد.

ج – عملیات

کلیه مراحل و فعالیت­هایی که مأموریت اصلی سیستم مدیریت بحران را انجام می­دهد توسط این زیرسیستم صورت می­پذیرد و خروجی­های مأموریتی آن را تولید می­کند. این فرآیندها بسته به نوع مأموریت سازمان‌ها از تنوع گستردهای برخوردار هستند. معمولاً در سازمان‌ها به فعالیت‌ها، سیستم‌ها، ساختارها و پرسنل موجود در این فرآیند، فعالیت‌ها، سیستم‌ها، تشکیلات و پرسنل صف می­گویند.

فعالیت­های عملیاتی مدیریت بحران شامل کلیه اقدامات اجرایی نیروهای عملیاتی، اعم از کنترل اوضاع عمومی و حفاظت فیزیکی و اطلاعاتی از مراکز مهم می‌باشد.

د – لجستیک

در بین زیر سیستم­های مدیریت بحران، زیر سیستم لجستیک به عنوان یکی از ارکان اصلی در سازمان‌های عملیاتی، نقش اساسی و تعیین کنندهای را در پیشبرد مأموریت­های محوله بر عهده دارد.

مدیریت لجستیک اضطراری به عنوان یک موضوع قابل توجه در سراسر جهان برای فجایع طبیعی و ساختگی (به طور مثال، زمین لرزه، سونامی، طوفان، جنگ و …) معرفی شده است. لجستیک اضطراری به عنوان یک عامل کلیدی سعی در کاهش تأثیرات این فجایع و عواقب بعدی آن دارد. اگرچه فجایع در جهان در حال افزایش است، اما لجستیک اضطراری به عنوان عامل کلیدی برای کاهش کارا و موثر تأثیرات فجایع برای عواقب بعدی مورد توجه است.