زنجيره تامين دارو در ايران و مزايای پياده سازی راهكارهای GS1 | پرتال اطلاع رسانی مرکزملی شماره گذاری کالا و خدمات ایران

سازمان جهانی GS1 در راستای حل مشکلات متعدد زنجیره تأمین دارو به ارائه راهکارها و استانداردها پرداخته است. این راهکارها در برخی کشورها پیاده سازی شده است. در مقاله The Power of GS1 Standards in Pharmaceutical Supply Chain که توسط سرکار خانم مریم پوراحمدی در شماره دوم مجله ایکد به چاپ رسیده به تفضیل در خصوص راهکارها و استانداردهای GS1 در حوزه زنجیره تأمین دارو و نمونه کارهای انجام شده در کشورهای مختلف پرداخته شده است.

دارو یکی از کالاهای استراتژیک هر کشوری محسوب میشود. از آنجا که این کالا با سلامت و سطح کیفیت افراد سر و کار دارد توجه ویژه‌ای به تأمین و تولید آن توسط دولت‌ها و سازمان‌های مرتبط میشود.

در این مقاله با رویکردی دیگر از مشکلات زنجیره تأمین دارو سخن گفته و به بررسی زنجیره تأمین دارو ایران می‌پردازیم و در نهایت مزایای پیاده سازی راهکارها و استانداردهای GS1 در زنجیره تأمین دارو ایران را بر خواهیم شمرد.

زنجیره تأمین دارو : پیچیدگی

به طور کلی صنعت دارو به دنبال افزایش سطح کیفیت زندگی افراد است. اما امروزه داروهای زندگی‌بخش کوچک و گران قیمت هستند به طوری که به سادگی میتوانند دزدیده، جعل و همچنین قاچاق شوند. از آنجایی که شناسائی داروهای جعلی توسط مصرفکنندگان تقریباً غیر ممکن است، لذا ساخت داروهای تقلبی و قاچاق در جهان رو به افزایش است.

با این حال داروهای تقلبی تنها یکی از مشکلات عمده صنعت دارو است. شبکه توزیع دارو بسیار پیچیده است به طوری که یک محصول گاهاً تا 10 دست در بازار چرخیده و به دست مشتری می‌رسد. این مسئله علاوه بر اینکه امکان جعل و تقلب را افزایش میدهد، باعث افزایش هزینه‌های فرآیند نیز می‌شود و لذا قیمت محصولات دارویی را برای مشتریان افزایش می‌دهد.

استفاده از ظرفیت ردیابی و ردگیری شماره سریال‌ها در صنعت دارو می‌تواند راهکاری برای مقابله با هر دو مشکل زنجیره تأمین دارو باشد. با استفاده از شناسائی و ردیابی یکتای هر واحد محصول در زنجیره تأمین، می‌توان محصولات مشکوک را شناسائی کرده، به اتفاقات رخ داده در زنجیره به سرعت پاسخ داده و فرآیندها را اتوماتیک نمود. لذا این کار باعث افزایش ایمنی مشتریان و بهبود فرآیندهای کسب و کار می‌شود.

داروهای تقلبی

ارزیابی سازمان بهداشت جهانی نشان می‌دهد حدود 1 درصد داروهای مصرف شده در کشورهای توسعه یافته را داروهای تقلبی تشکیل می‌دهد. این رقم در کشورهای در حال توسعه بین 10 تا 30 درصد برآورد شده است . ارزش فروش این داروها تقلبی در جهانی حدود سالیانه 75 میلیارد دلار است . مشکل بزرگ‌تر اینجاست که داروهای تقلبی به سختی از داروهای اصلی قابل‌شناسایی هستند به‌طوری‌که این داروها از بسته بندی یکسان با داروهای اصلی تولید شده و حتی اطلاعات شناسایی همچون بارکد، شماره لو و تاریخ انقضا آن‌ها کاملاً با داروهای اصلی یکسان است. هرچند در برخی کشورها راهکارهایی همچون استفاده از تکنولوژی‌های بسته‌بندی یکتا همچون هلوگرام هر محصول تا حدودی از میزان عرضه داروهای تقلبی کاسته است، اما به‌طور کامل عرضه آن‌ها را متوقف نکرده است.

تشخیص داروی تقلبی

قاچاق و سرقت در زنجیره

قاچاق 1 میلیارد دلاری دارو در جهان یکی از مشکلات است این قاچاق به دلیل تفاوت قیمت دارو در بازار کشورهای مختلف اتفاق می‌افتد. البته این اتفاق ممکن است در بازارهای درون یک کشور نیز اتفاق افتد. دست به دست شدن زیاد دارو در کانال توزیع فرصت خوبی برای سرقت و قاچاق به وجود آورده است.

زنجیره تامین دارو در ایران

ذخیره بیش از اندازه دارو

قیمت داروها در جهان به سرعت تغییر می‌کند. این تغییر گاهاً هر شش ماه یک بار انجام می‌شود. در نتیجه توزیع‌کنندگان و خرده‌فروشان سعی می‌کنند تغییر بعدی را پیش‌بینی کنند. اما ازآنجایی‌که این پیش‌بینی در زنجیره تأمین پیچیده بسیار مشکل است، توزیع‌کنندگان و خرده‌فروشان اقدام به تهیه ذخیره پشتیبانی می‌کنند. به‌طوری‌که حدود 10 درصد فروش خود را همواره به‌عنوان ذخیره نگه می‌دارد.

ذخیره دارو

نیازمندی‌های قانون‌گذاران

قانون‌گذاران بخش دارو نیازمند راهکارهایی هستند که به آن‌ها اجازه دهد با تخصیص شماره سریال به هر دارو و ثبت شجرهنامه دارو، هر دارو را تا نقطه مصرف رصد کنند. با این کار به افزایش ایمنی بیماران کمک می‌شود. در شجرهنامه دارو، تغییر مالکیت دارو از تولیدکننده، توزیع‌کننده و داروخانه را رصد کنند. این به قانون‌گذاران و مصرف‌کنندگان کمک می‌کند تا از اصالت و عبور دارو از مسیرهای قانونی مطلع شوند.

لذا به‌طورکلی مشکلات زیر در زنجیره تأمین دارو به چشم می‌خورد:
◾افزایش قیمت دارو به علت تعدد واسطه بین تولیدکننده و مصرف‌کننده
◾وجود داروهای تقلبی و عدم امکان تشخیص آن‌ها
◾سرقت و قاچاق دارو به علت تفاوت قیمت دارو در بازارهای مختلف
◾ذخیره بیش‌ازحد دارو در داروخانه و مراکز توزیع
◾مازاد پرداخت در برگشت از فروش دارو به علت افزایش قیمت و عدم امکان تشخیص قیمت در زمان فروش
◾نیاز قانون‌گذاران به سیستم ردیابی و تشکیل شجره‌نامه دارو

فروش دارو

راهکار ردیابی و ردگیری دارو بر اساس استانداردهای GS1

تخصیص سریال و ردیابی محصولات بر اساس شماره سریال باعث بهبود شفافیت در زنجیره تأمین، کاهش عرضه داروهای تقلبی و بهبود فرآیندهای کسب‌وکار می‌شود. راهکارهای GS1 در حوزه ردیابی دارو مشکلات زنجیره تأمین را از طریق بهبود فرآیندهای ضد جعل دارو، کشف داروهای قاچاق، کاهش ذخیره احتیاطی و شتاب بخشی به فرآیندهای برگشت از فروش رفع می‌نماید. درنهایت مزایای این راه‌حل باعث افزایش ایمنی بیماران و بهبود قدرت برند داروسازان می‌شود.

افزایش شفافیت زنجیره تأمین دارو علاوه بر حل مشکلات مطرح شده در بخش قبل، موجب افزایش معنی‌دار میزان بازگشت سرمایه (ROI) نیز می‌شود.

یکی از موارد مهم جهت پیاده‌سازی راهکارها، تدوین راهبرد تخصیص سریال است. این راهبرد باید به چهار سوال زیر پاسخ دهد:
◾به منظور انطباق با آیین‌نامه‌های داخلی و بازارهای هدف، شرکت به چه چیزهایی نیاز دارد؟
◾کدام محصول برای شروع مناسب‌تر است؟
◾کدام فرآیند کسب‌وکار پتانسیل بیشتری برای برگشت از فروش دارد؟
◾استراتژی توسعه چگونه است و چگونه ما آن را مدیریت می‌کنیم؟

زنجیره تأمین دارو در ایران

به منظور بررسی بخش دارو و بازار راهکارهای GS1 در بخش دارو باید به میزان و رقم تولید و واردات دارو در ایران و سایز زنجیره تأمین و روابط بین بنگاهی در این حوزه پرداخته شود.

بر اساس مطالعات انجام شده، تعداد 120 شرکت در ایران به تولید و عرضه دارو در ایران می‌پردازند. همچنین 180 شرکت واردکننده در حوزه واردات و توزیع اقلام دارویی در ایران به فعالیت مشغول‌اند. لذا 300 شرکت به تأمین نیاز دارویی کشور مشغول‌اند. کل مصرف اقلام داروی ایران بیش از 40 میلیارد عدد در سال است که ارزشی بیش از 116 هزار میلیارد ریال را دارد. از این میان حدود 1.2 میلیارد عدد آن به ارزش بیش از 44 هزار میلیارد ریال توسط واردات تأمین می‌شود.

در جدول زیر آمار دقیق میزان فروش تأمین‌کنندگان دارو در سال 93 را مشاهده می‌کنید.

ردیف	شرح	میزان فروش عددی	میزان فروش ریالی
1	شرکتهای تولیدکننده دارو	39,414,319,436	71,422,781,684,571
2	شرکتهای واردکننده دارو	1,240,900,227	44,657,119,273,591
جمع		40,655,219,663	116,079,900,958,162

متناسب با این جدول دو نمودار دایره‌ای ترسیم شده است. این نمودارها نشان می‌دهد با اینکه سهم عددی شرکت‌های واردکننده دارو بسیار کمتر از تولیدکنندگان دارو کشور است، اما میزان ارزش ریالی داروهای وارداتی قابل توجه می‌باشد.

در ادامه 10 تولیدکننده بزرگ دارو ایران را مشاهده می‌کنید. ترتیب جدول بر اساس میزان فروش عددی سال 93 می‌باشد.

ردیف نام شرکت میزان فروش عددی در سال 93 میزان فروش ریالی در سال 93

ردیف	نام شرکت	میزان فروش عددی در سال 93	میزان فروش ریالی در سال 93
1	سها	4,901,347,815	1,244,374,158,967
2	دارو پخش – كارخانه	2,142,862,488	3,895,292,020,714
3	عبيدي	2,118,111,776	2,905,134,835,700
4	سبحان دارو	2,081,105,172	1,700,290,589,000
5	کيميدارو	1,719,822,483	1,233,994,739,700
6	تهران شيمي	1,437,057,409	2,572,734,992,039
7	البرز دارو	1,387,898,795	2,212,770,153,538
8	ايران هورمون	1,269,823,509	1,469,291,363,974
9	رازک	1,253,994,349	1,561,509,458,800
10	تهران دارو	1,089,632,178	857,853,575,120

همچنین 10 واردکننده بزرگ دارو ایران به شرح جدول زیر هستند. لازم به ذکر است ترتیب جدول بر اساس میزان فروش عددی در سال 93 آمده است.

ردیف نام شرکت میزان فروش عددی در سال 93 میزان فروش ریالی در سال 93

ردیف	نام شرکت	میزان فروش عددی در سال 93	میزان فروش ریالی در سال 93
1	اکتوور	237,104,912	2,134,448,910,700
2	بهستان دارو	236,386,593	5,760,508,353,002
3	كوبل دارو – وارداتي	180,941,123	8,341,796,986,330
4	شفاياب گستر وارداتي	60,083,737	2,563,892,715,144
5	مدلينك	53,733,199	216,992,965,500
6	تدبير كالاي جم	43,487,279	420,636,711,900
7	بهستان توليد(وارداتي)	37,131,154	198,068,419,400
8	درمان ياب دارو (واردکننده)	35,554,065	972,469,573,748
9	اهران تجارت	34,941,165	1,475,373,556,614
10	دارو درمان پارس – واردکننده	27,937,748	95,126,180,600

همانطور که در شکل بالا نیز مشخص است داروهای وارداتی و تولیدی با استفاده از 59 شرکت پخش سراسری دارو به دست 10224 داروخانه در سراسر کشور می‌رسد. این شرکت‌های پخش در زنجیره تأمین دارای قدرت چانه زنی بسیار بالایی هستند و لذا تجمع سودآوری در این بخش بیشتر از سایر بخش‌ها است. 10 شرکت برتر پخش دارو ایران به ترتیب میزان فروش عددی در سال 93 مطابق جدول رو به رو است.

همانطور که ذکر گردید 10224 داروخانه در سراسر کشور کار رساندن دارو به دست مشتریان را بر عهده دارند. این تعداد داروخانه کلیه داروخانه‌های شبانه روزی، روزانه و نیمه وقت و همچنین داروخانه بیمارستان‌ها را شامل می‌شود. مشتریان داروخانه‌ها شامل بیماران و همچنین بخش‌های درمانی و بیمارستانی می‌شود.

علاوه بر همه این فعالین ذکر شده در زنجیره تأمین دارو، سازمان غذا و دارو به‌عنوان تنظیم‌کننده و قانون‌گذار حضور دارد. این سازمان کلیه فعالیت‌های زنجیره تأمین را رصد کرده، از میزان فروش‌های هر کدام از فعالین با خبر بوده، قیمت فروش واحدها را مشخص کرده و قوانین تولید و واردات را تدوین می‌نماید.

ردیف نام شرکت میزان فروش عددی در سال 93 میزان فروش ریالی در سال 93

ردیف	نام شرکت	میزان فروش عددی در سال 93	میزان فروش ریالی در سال 93
1	توزيع دارو پخش	5,187,028,430	17,339,733,215,878
2	پخش سها هلال	4,731,996,989	2,768,477,738,468
3	محيا دارو	3,410,897,117	6,272,919,104,760
4	پخش رازي	3,239,583,145	15,864,828,363,499
5	پخش فردوس	3,037,347,964	11,442,469,736,356
6	پخش هجرت	3,012,836,626	15,039,787,660,462
7	پخش البرز	2,283,191,681	6,659,227,095,636
8	پخش قاسم ايران	2,228,451,673	5,008,784,160,044
9	آدورا طب	1,815,500,235	8,670,218,410,388
10	داروسازان التيام	1,296,520,975	3,028,857,065,330

تا اینجا به بزرگی زنجیره تأمین دارو ایران پی بردیم و از روابط آن‌ها مطلع شدیم. در ادامه به منظور درک پیچیدگی این زنجیره به اقلام دارویی اشارهای خواهیم داشت.

طبق آخرین آمار بدست آمده در ایران 2393 داروی ژنریک وجود دارد. داروی ژنریک به معنی نام ماده مؤثره دارو است. یعنی آنچه که پزشک عموماً تجویز می‌کند. با توجه به اینکه فروش دارو در ایران بر اساس نام ژنریک انجام می‌گیرد، لذا توجه به تعدد آن‌ها در درک پیچیدگی زنجیره تأمین کمک می‌کند. از این میان 1813 داروی ژنریک در داخل تولید شده و 1248 دارو ژنریک نیز از خارج از کشور تأمین می‌شود. لذا با یک محاسبه ساده می‌توان فهمید که 668 داروی ژنریک هم در داخل تولید شده و هم مشابه خارجی آن وجود دارد. در نمودار ون نمایی از داروهای ژنریک ایران را مشاهده می‌کنید.

ازآنجایی‌که هر داروی ژنریک ممکن است توسط چندین شرکت مختلف تولید شود، تعداد اقلام دارویی بیشتر از تعداد داروهای ژنریک است. بر اساس آخرین آمار 6099 قلم دارو در داخل کشور تولید می‌شود. همچنین 2515 قلم دارو نیز از خارج از کشور تأمین می‌شود. همچنین 335 قلم دارو با منشأ طبیعی وجود دارد. لذا در مجموع در زنجیره تأمین دارو 8949 قلم دارو وجود دارد که تأمین به موقع و ردیابی آن‌ها مسئله مهمی می‌تواند باشد.